Jan Wawrzyniec Wierusz-Kowalski, urodzony 19 czerwca 1909 r. w Krakowie, był synem Michała, inżyniera mechanika, i Joanny Więckowskiej. Po śmierci ojca w 1918 r., został umieszczony w bursie w Pruszkowie z powodu braku środków matki. Ukończył Korpus Kadetów nr 3 w Rawiczu, zdając maturę w 1930 r. Następnie wstąpił do Oficerskiej Szkoły Artylerii w Toruniu, którą ukończył w 1932 r.

Rozpoczął służbę jako oficer w 9. Dywizjonie Artylerii Konnej w Baranowiczach, a później uczestniczył w Oficerskim Kursie Łączności Broni w Zegrzu, który ukończył w 1937 r. Następnie został przydzielony do 3. Dywizjonu Artylerii Konnej w Podbrodziu.

Podczas II wojny światowej, brał udział w obronie Polski. Jako oficer łączności i adiutant dywizjonu walczył m.in. pod Maciejowicami i Falenicą, gdzie został ranny. Pomimo propozycji ucieczki na Węgry, pozostał w Polsce.

W okresie okupacji niemieckiej Jan Wawrzyniec Wierusz-Kowalski, pod przybranym nazwiskiem Żaba Maciej, pracował jako robotnik w Firmie Elektrotechnicznej „Julian Szwede” w Warszawie. Rozpoczął także działalność konspiracyjną, szkoląc oficerów i oficerów rezerwy w dziedzinie artylerii i łączności. Spotkał się z kpt. Sporschillem, podporządkowując mu się i organizując niezależną Grupę Artyleryjską „Granat”.

W 1941 r. zorganizował wyprowadzenie mjr. Falewicza z Szpitala Maltańskiego i przejął dowództwo, używając pseudonimu „Rok”. W listopadzie 1941 r. otworzył własny warsztat elektrotechniczny, który prowadził do sierpnia 1943 r., kiedy to uciekł z Warszawy po zagrożeniu aresztowaniem.

Jako dowódca I Dywizjonu Grupy „Granat” wydobył w październiku 1942 r. ukryty magazyn broni. Opracował skrypt „Vade Mecum łączności artylerii” i był przedstawiany do awansu na kapitana. Grupa „Granat” weszła w struktury Armii Krajowej, a „Rok” został ponownie przedstawiony do awansu.

Po serii aresztowań w sierpniu 1943 r. opuścił Warszawę, powracając pod kolejnym nazwiskiem konspiracyjnym (Jerzy Borowski) w listopadzie 1943 r. aby kontynuować działalność konspiracyjną.

W trakcie Powstania Warszawskiego, Jan Wawrzyniec Wierusz-Kowalski, działając pod przybranym nazwiskiem Żaba Maciej, był aktywnym uczestnikiem walk. W trzecim dniu powstania objął dowodzenie Grupą „Granat” na Mokotowie po śmierci kpt. „Bahmata”. W sierpniu 1944 r., dowodzona przez niego grupa przeprowadziła skuteczne przedarcie się przez linie niemieckie i sprowadzenie pomocy, co istotnie podniosło morale powstańców. W kolejnych dniach brał udział w zaciekłych walkach na Mokotowie, gdzie wielokrotnie dowodził atakami na pozycje niemieckie.

Podczas jednej z akcji uwolnił dwóch sowieckich jeńców, którzy dołączyli do jego oddziału. W trakcie walk został ranny w rękę i płuco. Jego bohaterskie działania zostały docenione, a został przedstawiony do odznaczenia Krzyżem Orderu Virtuti Militari.

Po upadku powstania, Jan Wierusz-Kowalski kontynuował działalność konspiracyjną, jednak w 1945 r. podjął decyzję o ujawnieniu się i podjęciu służby w Wojsku Polskim. Został przyjęty do służby i awansowany do stopnia majora. Pełnił różne funkcje w Wojsku Polskim, m.in. jako dowódca Poligonu Artylerii Okręgu Wojskowego nr VI w Toruniu i Szef Łączności Artylerii WP. Jego kariera wojskowa obejmowała także pracę jako starszy pomocnik Szefa Wydziału Wyszkolenia Głównego Inspektoratu Artylerii oraz Starszy Wykładowca Łączności Oficerskiej Szkoły Artylerii.

4 czerwca 1951 r. major Jan Wierusz-Kowalski został wezwany przez Komendanta Szkoły, gen. bryg. Jewgienija Laszko, pod pretekstem udziału w kursie w Warszawie. Został zatrzymany na Dworcu Głównym w Toruniu przez oficerów II Sekcji OZI nr 2. Następnie został przewieziony do siedziby OZI w Bydgoszczy, gdzie przeprowadzono z nim rozmowy mające na celu uzyskanie informacji na temat działalności konspiracyjnej w wojsku.

Po nieudanych próbach przekonania majora do współpracy, planowano umieszczenie go na kilka godzin w areszcie. Jednakże, podczas rozmowy z ppłk. Aleksandrem Borszczowem, Wierusz-Kowalski nagle wstał z krzesła, podbiegł do otwartego okna i rzucił się przez nie. Pomimo prób powstrzymania go przez por. Ochockiego, major Wierusz-Kowalski upadł na dziedziniec i zmarł.

Okoliczności jego śmierci pozostają niejasne, a wersje wydarzeń różnią się w zależności od źródeł. Opracowane na podstawie atrykułu „Ucieczka w zaświaty. Tajemnicza śmierć majora Wierusz–Kowalskiego Autor: Dariusz Żurek” https://przystanekhistoria.pl/pa2/teksty/92564,Ucieczka-w-zaswiaty-Tajemnicza-smierc-majora-WieruszKowalskiego.html

Powstańcze biogramy –  Muzeum Powstania Warszawskiego 

https://www.1944.pl/powstancze-biogramy/jan-wierusz-kowalski,48334.html